1991 sovyetler birliği referandumu ne demek?

Sovyetler Birliği'nde 1991 Referandumu, 17 Mart 1991’de Sovyetler Birliği’nin korunması için yapılan referandum. Referandumda halka eşit ve egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını uygun görüyor musunuz sorusu yöneltilmiştir.

Referanduma katılım SSCB genelinde % 80’di. 9 cumhuriyetten gelen % 77 orandaki evet oyu ile Sovyetler Birliği’nin korunması uygun görüldü.

Referandum Kararı

Sovyetler Birliği'nde 1986 yılında uygulamaya konulan perestroyka ve glasnost ilkeleri 1990'lı yıllara gelindiğinde ülkede ciddi bir ekonomik ve sosyal buhrana yol açmış ve kısmen serbest bırakılan cumhuriyetlerin bazılarında batılı sivil toplum örgütlerinin de etkisinde kalan yöneticiler bağımsızlık girişiminde bulunmuştu. Bu nedenle 24 Aralık 1990’da SSCB Halk Temsilcileri Kongresi’nde birliğin geleceği konusunun referandum yapılarak çözülmesi kararlaştırıldı. Kongrede halka SSCB’nin korunmasını gerekli görüyor musunuz sorusunun yöneltilmesi kararlaştırıldı. Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov referandumda kolektif toprağın özel mülkiyete devrini kabul ediyor musunuz sorusunun da yer almasını önerdi. Ancak Yüksek Sovyet başkanı Yuri Hamzatoviç Kalmıkov bu maddenin oylanmasını reddetti.

Yuri Kalmıkov’un önerisiyle

• Yenilenmiş federasyon referandumunda her cumhuriyette ayrı ayrı oylama yapılacak.
• Referandum tarihi Yüksek Sovyet tarafından belirlenecek .

16 Ocak 1991’de SSCB IV. Halk Temsilcileri Kongresi’nde şu karar alındı:

• 17 Mart 1991 Pazar günü SSCB’nin eşit cumhuriyetlerin federasyonu olarak korunması üzerine referandum yapılacaktır.
• Referandumda gizli oylama yapılacak ve pusulada şu soru yer alacaktır:

“Tüm ulusların hak ve özgürlüklerinin tam olarak güvence altına alındığı, egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını kabul ediyor musunuz?

“Evet” veya “Hayır”

• Oylama her ülkede ayrı ayrı yapılacak, ancak sonuçlar bir bütün olarak değerlendirilecek.

Referandum

Referandum 9 birlik cumhuriyeti tarafından onaylandı. Rusya SFSC, Belarus SSC, Ukrayna SSC, Kazakistan SSC, Kırgızistan SSC, Tacikistan SSC, Türkmenistan SSC, Özbekistan SSC ve Azerbaycan SSC oylama yapmayı kabul ederek, ilçe ve bölge seçim komisyonları kurdu.

Bunların yanı sıra referanduma katılmayı reddeden bazı devletler içerisindeki özerk cumhuriyetler de oylama yapma kararı aldı. Gürcistan’a bağlı Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti de referanduma katıldı ve burada % 98,05 oy oranıyla Sovyetler Birliği’nde kalma yönünde oy kullanıldı. Moldova'da da merkezi hükûmet referandumu boykot çağrısı yapmasına rağmen cumhuriyete bağlı Transdinyester Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Türk kökenli Gagavuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti referanduma katılma kararı aldı. % 84 oranda katılımın olduğu Transdinyester'de ve % 97 oranda katılımın olduğu Gagavuz cumhuriyetinde % 98 oranında Sovyetler Birliği'nde kalma yönünde sonuçlar çıktı.

Cumhuriyetlere göre referandum sonuçları¹

<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Cumhuriyetler</p></th> <th><p>Evet</p></th> <th><p>Hayır</p></th> <th><p>Geçersiz oy</p></th> <th><p>Toplam oy</p></th> <th><p>Kayıtlı seçmen</p></th> <th><p>Katılım</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Oy</p></td> <td><p>%</p></td> <td><p>Oy</p></td> <td><p>%</p></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Rusya_Sovyet_Federatif_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Rusya FSSC</a></p></td> <td><p>56,860,783</p></td> <td><p>73.00</p></td> <td><p>21,030,753</p></td> <td><p>27.00</p></td> <td><p>1,809,633</p></td> <td><p>79,701,169</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Başkurdistan_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Başkurdistan ÖSSC</a></p></td> <td><p>1,908,875</p></td> <td><p>85.9</p></td> <td><p>269,007</p></td> <td><p>12.1</p></td> <td><p>43,276</p></td> <td><p>2,221,158</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Buryat_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Buryat ÖSSC</a></p></td> <td><p>447,438</p></td> <td><p>83.5</p></td> <td><p>78,167</p></td> <td><p>14.6</p></td> <td><p>10,197</p></td> <td><p>535,802</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Dağıstan_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Dağıstan ÖSSC</a></p></td> <td><p>670,488</p></td> <td><p>82.6</p></td> <td><p>131,522</p></td> <td><p>16.2</p></td> <td><p>9,999</p></td> <td><p>812,009</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Kabardino-Balkar_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Kabardino-Balkar ÖSSC</a></p></td> <td><p>290,380</p></td> <td><p>77.9</p></td> <td><p>77,339</p></td> <td><p>20.8</p></td> <td><p>4,888</p></td> <td><p>372,607</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Kalmık_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Kalmık ÖSSC</a></p></td> <td><p>148,462</p></td> <td><p>87.8</p></td> <td><p>17,833</p></td> <td><p>10.5</p></td> <td><p>2,829</p></td> <td><p>169,124</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Karelya_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Karelya ÖSSC</a></p></td> <td><p>317,854</p></td> <td><p>76.0</p></td> <td><p>92,703</p></td> <td><p>22.0</p></td> <td><p>7,544</p></td> <td><p>418,101</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Komi_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Komi ÖSSC</a></p></td> <td><p>412,842</p></td> <td><p>76.0</p></td> <td><p>119,678</p></td> <td><p>22.0</p></td> <td><p>10,883</p></td> <td><p>543,403</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Mari_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Mari ÖSSC</a></p></td> <td><p>333,319</p></td> <td><p>79.6</p></td> <td><p>77,239</p></td> <td><p>18.5</p></td> <td><p>8,041</p></td> <td><p>418,599</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Mordovya_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Mordovya ÖSSC</a></p></td> <td><p>459,021</p></td> <td><p>80.3</p></td> <td><p>101,886</p></td> <td><p>17.8</p></td> <td><p>10,724</p></td> <td><p>571,631</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Kuzey_Osetya_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Kuzey Osetya ÖSSC</a></p></td> <td><p>331,823</p></td> <td><p>90.2</p></td> <td><p>32,786</p></td> <td><p>8.9</p></td> <td><p>3,249</p></td> <td><p>367,858</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Tataristan_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Tataristan ÖSSC</a></p></td> <td><p>1,708,193</p></td> <td><p>87.5</p></td> <td><p>211,516</p></td> <td><p>10.8</p></td> <td><p>32,059</p></td> <td><p>1,951,768</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Tuva_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Tuva ÖSSC</a></p></td> <td><p>126,598</p></td> <td><p>91.4</p></td> <td><p>9,404</p></td> <td><p>6.8</p></td> <td><p>2,494</p></td> <td><p>138,496</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Udmurt_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Udmurt ÖSSC</a></p></td> <td><p>622,714</p></td> <td><p>76.0</p></td> <td><p>180,289</p></td> <td><p>22.0</p></td> <td><p>16,137</p></td> <td><p>819,140</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Çeçen-İnguş_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Çeçen-İnguş ÖSSC</a></p></td> <td><p>318,059</p></td> <td><p>75.9</p></td> <td><p>94,737</p></td> <td><p>22.6</p></td> <td><p>6,216</p></td> <td><p>419,012</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Çuvaş_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Çuvaş ÖSSC</a></p></td> <td><p>616,387</p></td> <td><p>82.4</p></td> <td><p>113,249</p></td> <td><p>15.1</p></td> <td><p>18,784</p></td> <td><p>748,420</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Yakut_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Yakut ÖSSC</a></p></td> <td><p>415,712</p></td> <td><p>76.7</p></td> <td><p>116,798</p></td> <td><p>21.6</p></td> <td><p>9,483</p></td> <td><p>541,993</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Azerbaycan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Azerbaycan SSC</a></p></td> <td><p>2,709,246</p></td> <td><p>94.12</p></td> <td><p>169,225</p></td> <td><p>5.88</p></td> <td><p>25,326</p></td> <td><p>2,903,797</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Nahcivan_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Nahcivan ÖSSC</a></p></td> <td><p>31,328</p></td> <td><p>87.3</p></td> <td><p>3,620</p></td> <td><p>10.1</p></td> <td><p>918</p></td> <td><p>35,866</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Belarus_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Belarus SSC</a></p></td> <td><p>5,069,313</p></td> <td><p>83.72</p></td> <td><p>986,079</p></td> <td><p>16.28</p></td> <td><p>71,591</p></td> <td><p>6,126,983</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Kazakistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Kazakistan SSC</a></p></td> <td><p>8,295,519</p></td> <td><p>95.00</p></td> <td><p>436,560</p></td> <td><p>5.00</p></td> <td><p>84,464</p></td> <td><p>8,816,543</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Kırgızistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Kırgızistan SSC</a></p></td> <td><p>2,057,971</p></td> <td><p>95.98</p></td> <td><p>86,246</p></td> <td><p>4.02</p></td> <td><p>30,377</p></td> <td><p>2,174,593</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Tacikistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Tacikistan SSC</a></p></td> <td><p>2,315,755</p></td> <td><p>96.85</p></td> <td><p>75,300</p></td> <td><p>3.15</p></td> <td><p>16,497</p></td> <td><p>2,407,552</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Türkmenistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Türkmenistan SSC</a></p></td> <td><p>1,766,584</p></td> <td><p>98.26</p></td> <td><p>31,203</p></td> <td><p>1.74</p></td> <td><p>6,531</p></td> <td><p>1,804,310</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Ukrayna_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Ukrayna SSC</a></p></td> <td><p>22,110,899</p></td> <td><p>71.48</p></td> <td><p>8,820,089</p></td> <td><p>28.52</p></td> <td><p>583,256</p></td> <td><p>31,514,244</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Özbekistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Özbekistan SSC</a></p></td> <td><p>9,196,848</p></td> <td><p>94.73</p></td> <td><p>511,373</p></td> <td><p>5.27</p></td> <td><p>108,112</p></td> <td><p>9,816,333</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Karakalpak_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Karakalpak SSC</a></p></td> <td><p>563,916</p></td> <td><p>97.6</p></td> <td><p>10,133</p></td> <td><p>1.8</p></td> <td><p>3,668</p></td> <td><p>577,717</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Source: <a href="http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&amp;id=su011991">Direct Democracy</a> </p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Bağımsız referandum yapan cumhuriyetler

Sovyetler Birliği’nin diğer 6 cumhuriyetinde ise merkezi hükûmetler referanduma katılmayı reddetti. Ancak bu cumhuriyetlerin Sovyet meclisleri ayrı ayrı referandumlar düzenledi. Merkezi hükûmetler ise kendi ülkelerindeki halkları referandumu boykot etmeye çağırdı. Buna rağmen pek çok cumhuriyette önemli ölçüde katılım oldu. Fakat sonuçlar bağımsızlık yanlısı hükûmetler tarafından onaylanmadı.

<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Cumhuriyetler</p></th> <th><p>Evet</p></th> <th><p>Hayır</p></th> <th><p>Geçersiz Oy</p></th> <th><p>Toplam Oy</p></th> <th><p>Kayıtlı seçmen (not equal to franchised voters)</p></th> <th><p>Katılım (based on registered, not franchised voters)</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>Oy</p></td> <td><p>%</p></td> <td><p>Oy</p></td> <td><p>%</p></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Moldova_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Moldova SSC</a></p></td> <td><p>688,905</p></td> <td><p>98.72</p></td> <td><p>8,916</p></td> <td><p>1.28</p></td> <td><p>3,072</p></td> <td><p>700,893</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Estonya_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Estonya SSC.</a></p></td> <td><p>211,090</p></td> <td><p>95.46</p></td> <td><p>10,040</p></td> <td><p>4.54</p></td> <td><p>1,110</p></td> <td><p>222,240</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Letonya_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Letonya SSC.</a></p></td> <td><p>415,147</p></td> <td><p>95.84</p></td> <td><p>18,015</p></td> <td><p>4.16</p></td> <td><p>3,621</p></td> <td><p>436,783</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Litvanya_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Litvanya SSC.</a></p></td> <td><p>496,050</p></td> <td><p>99.13</p></td> <td><p>4,355</p></td> <td><p>0.87</p></td> <td><p>970</p></td> <td><p>436,783</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Ermenistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Ermenistan SSC.</a></p></td> <td><p>2,541</p></td> <td><p>72.46</p></td> <td><p>966</p></td> <td><p>27.54</p></td> <td><p>42</p></td> <td><p>3,549</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p><a href="Gürcistan_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Gürcistan SSC.</a><a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref">¹</a></p></td> <td><p>43,950</p></td> <td><p>99.98</p></td> <td><p>9</p></td> <td><p>0.02</p></td> <td><p>53</p></td> <td><p>44,012</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p><a href="Abhazya_Özerk_Sovyet_Sosyalist_Cumhuriyeti" title="wikilink">Abhazya ÖSSC</a></p></td> <td><p>164,231</p></td> <td><p>98.5</p></td> <td><p>1,566</p></td> <td><p>0.9</p></td> <td><p>747</p></td> <td><p>166,544</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>Source: <a href="http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&amp;id=su011991">Direct Democracy</a> </p></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote">Referandum sadece Abhazya'da ve Güney Osetya'da yapıldı<a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>

Sonuç

Referandum sonuçlarına göre 20 Ağustos 1991'de yenilenmiş birlik anlaşmasının imzalanmasına karar verildi. Yüksek Sovyet referandum sonuçlarının bir bütün olarak değerlendirileceğini açıkladığı için hükûmetleri tarafından referandumun gayri-meşru ilan edildiği cumhuriyetler de anlaşmayı imzalamak zorundaydı.

Ancak 19 Ağustos 1991'de KGB Başkanı Vladimir Kryuçkov öncülüğünde ordunun askerî müdahale girişimi, gelişmeleri farklı bir noktaya getirdi. Ordu kısa sürede geri adım atmasına rağmen bu girişim başta Rusya olmak üzere tüm Sovyet Cumhuriyetlerinde tedirginlik yarattı ve ayrılığa yönelmelerine sebep oldu. Darbe girişimi Mart 1991'de yapılan referanduma göre 20 Ağustos 1991'de yapılması planlanan yenilenmiş birlik anlaşmasının da iptal edilmesine sebep oldu. Birliği dağıtmaya hazır olan Yeltsin, darbeden hemen sonra Rus milli bayrağının RFSSC'nin yeni bayrağı olduğunu ilan etti. Eylül 1991'den itibaren cumhuriyetler birer birer ayrılıklarını ilan ettiler.

8 Aralık 1991'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet başkanı Boris Yeltsin, Ukrayna ve Belarus liderleriyle birlikte Minsk'te Sovyetler Birliği'ni dağıtan anlaşmayı imzaladı. Yüksek Sovyet ise Mart 1991'de yapılan referandumu gerekçe göstererek 12 Aralık'ta bu anlaşmayı geçersiz kabul etti. Ancak 25 Aralık'ta Mihail Gorbaçov'un istifa etmesiyle tüm yetkiler Yeltsin'e geçti. Eylül 1992'de de eski Yüksek Sovyet üyesi ve Duma milletvekili Sergey Baburin önderliğindeki Ulusal Cephe üyeleri yine Mart 1991'deki bu referanduma dayanarak Anayasa Mahkemesi'ne Yeltsin'in imzaladığı anlaşmanın geçersiz olduğunu bildiren bir dilekçe gönderdiler. Fakat yargının da Yeltsin'in denetiminde olması dolayısıyla dilekçe dikkate alınmadı. 15 Mart 1996'da ise Rus meclisi Duma'da en fazla üyeye sahip Komünist Parti'nin çabalarıyla referandum sonucu ve Minsk anlaşmasının geçersizliği yeniden gündeme geldiyse de Yeltsin'in girişimiyle diğer partiler ittifak yaparak konunun kapanmasını sağladılar.

Kaynakça

Orijinal kaynak: 1991 sovyetler birliği referandumu. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Воля, которую мы потеряли… (Ровно 10 лет назад состоялся референдум, после которого история России стала историей заговора против России) // Время. Еженедельное издание русских консерваторов. — 2005. — № 5. — 16 марта 2001 года. ↩

Kategoriler